Kuropatwa Jan z Łańcuchowa h. Śreniawa (zm. 1462), dworzanin królowej Zofii, podkomorzy lubelski, marszałek dworu. Pochodził z ziemi lubelskiej, był synem Jaśka Kuropatwy z Grodziny i Łańcuchowa (zob.) i Elżbiety z Widuchowej. Pojawia się K. w źródłach w r. 1424 w otoczeniu czwartej żony króla Jagiełły, Zofii Holszańskiej, jako jej dworzanin i stronnik. Zapewne był sympatykiem husytyzmu, skoro w r. 1430 znalazł się K. u boku Fryderyka ks. ostrogskiego, bohatera wojen husyckich na terenie Czech, Moraw i Słowacji, oraz Jakuba z Rogowa i razem z nimi wziął udział w głośnym napadzie łupieżczym na klasztor jasnogórski i miasto Częstochowę. Po śmierci króla Jagiełły K. znajdował się w grupie przeciwników politycznych Zbigniewa Oleśnickiego; przystąpił też do aktu konfederacji Spytka z Melsztyna w r. 1439. Po klęsce grotnickiej i chwilowym rozproszeniu opozycji K. znajdował się ciągle u boku królowej Zofii, przebywając wraz z jej dworem przeważnie w Bieczu i Sanoku, gdzie grupowali swoje siły wrogowie Oleśnickiego i jego stronnictwa. W r. 1440 K-ie powierzyła królowa odwiezienie na Litwę 12-letniego Kazimierza Jagiellończyka udającego się tam dla objęcia tronu wielkoksiążęcego. Za poparciem królowej został K. starostą sanockim (1442–6); utrzymywał zażyłe kontakty z Janem Kmitą. W Sanoku zajmował się remontem miejscowego zamku; urządził w nim rezydencję królowej oraz ośrodek, gdzie koncentrowali się niezadowoleni z polityki Oleśnickiego przywódcy szlachty małopolskiej.
W r. 1445 przebywał K. na Litwie, co pozwala przypuszczać, że był łącznikiem pomiędzy królową a jej młodszym synem. W okresie bezkrólewia po r. 1444 odgrywał ważną rolę polityczną jako gorący zwolennik kandydatury królewicza Kazimierza na tron polski. Z chwilą objęcia przez tegoż rządów w Polsce (1447) K. stał się wiernym sługą króla, który dał mu od razu starostwo chełmskie. W r. 1453 (razem z innym stronnikiem Kazimierza z okresu bezkrólewia, Janem ze Szczekocin) oblegał K. zamki Oświęcim oraz Wołek i pobił wojska Janusza, ks. oświęcimskiego, i Przemysława, ks. na Toszku, nękające stale napadami ziemię krakowską; po zdobyciu Oświęcimia K. trzymał tam załogę, przyczyniając się w dużym stopniu do sprzedaży księstwa przez ks. Janusza królowi polskiemu. W okresie wojny pruskiej K. przebywał u boku króla, m. in. w r. 1457 w Gdańsku, kiedy Kazimierz Jagiellończyk spotkał się z wygnanym ze Szwecji królem Karolem Knutsonem. W r. 1458 wykonał K. rozkaz królewski i uwięził zwolenników oligarchii magnackiej, posłów ziemi chełmskiej: Zygmunta z Latyczyna i Wierzbięty z Siennicy. K. był rzecznikiem wcielenia do Królestwa ziemi bełskiej i w tym celu w r. 1462 w imieniu króla skutecznie posłował na sejmik tamtejszej szlachty. Znaczny wkład wniósł K. w obronę ziemi chełmskiej niepokojonej przez Tatarów. W l. 1439–62 piastował K. godność podkomorzego lubelskiego i zarazem podkomorzego ziemi łukowskiej, a zachowane księgi podkomorskie obu tych ziem świadczą, iż działalność K-y na tym odcinku była owocna. Ok. r. 1455 i 1459 miał być marszałkiem nadwornym (Boniecki).
Mimo że K. brał aktywny udział w życiu politycznym kraju i był człowiekiem zaufanym królowej Zofii, a następnie króla Kazimierza (rada m. Torunia nazywała go w r. 1455 «podkomorzym króla»), nie zbudował sobie, jak inni w tym okresie, magnackiej fortuny; posiadał tylko rodowy Łańcuchów z folwarkiem i dworem oraz Wolę Łańcuchowską w pow. lubelskim. Nie dysponował zasobami pieniężnymi, pożyczał gotówkę u szlachty sanockiej. Jedynie w r. 1459 pożyczył królowi 500 fl. węgierskich, które zabezpieczył mu on na ziemi chełmskiej oraz w l. 1459 i 1461 w sumie 270 grzywien zapisanych na wsi Łęczna w ziemi lubelskiej. W r. 1462 K. już nie żył; w rok później występuje wdowa po nim Jadwiga wraz z dziećmi, jako dzierżawczyni wsi Łęczna. Pozostawił dwu synów: Jana (zm. przed 1481) i Stanisława (zob.), oraz trzy córki: Burnetę Jadwigę, Katarzynę i Annę.

Boniecki; Paprocki; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr.–W.–Kr. 1967 s. 17, 39; Maleczyńska E., Ruch husycki w Czechach i w Polsce, Wr. 1959; taż, Społeczeństwo polskie XVI w. wobec zagadnień zachodnich, Prace Tow. Nauk., Wr. 1947 s. 128; Piekosiński F., O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV i XV w., Rozpr. AU. Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1878 IX 261; tenże, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1907 VII; Prochaska A., Konfederacja Spytka z Melsztyna, Lw. 1887 s. 43, 48, 69, 71–2, 84; – Akta grodz. i ziem. II, XI; Arch. Sanguszków, II; Bielski, Kronika, I 606; Cod. Pol., I, II, III; Długosz, Historia, IV, V; tenże, Liber benef., II; Kod. tyniecki; Księga długów m. Torunia z okresu wojny trzynastoletniej, Wyd. K. Ciesielska i I. Janosz-Biskupowa, Tor. 1964, Tow. Nauk. w Tor., Fontes, 55; Lubelska księga podkomorska XV wieku, Wyd. L. Białkowski, L. 1934 s. 2–6, 12–3, 17, 19, 26, 31, 41, 51, 68, 92, 95; Matricularum summ., I; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2327, 2700; – AGAD: dok. perg. nr 6668, 6670, 6673, 6674; B. PAN w Kr.: dok. perg. nr 49; WAP w L.: rkp. nr 22031 (Księga podkomorska ziemi łukowskiej) s. 182.
                                                                                                                                                                                                                                                 Feliks Kiryk